Atlas powstał, by zaprezentować sposób, w jaki przestrzeń w okolicy Świerzawy (przed 1945 r. Schönau an der Katzbach) była postrzegana przez współczesnych i prezentowana w źródłach pisanych i kartograficznych. Pomimo oczywistych różnic między narracją źródeł prawnych i wyobrażeniami utrwalonymi na mapach, od średniowiecza przez cały okres nowożytny wspólnymi elementami przestawień przestrzeni była dominacja punktów osadniczych, ograniczone znaczenie miały drogi, góry czy lasy. Wśród różnic między przedstawieniami w obu typach źródeł można podkreślić rolę pełnioną przez rzeki w ujęciach kartograficznych czy brak w nich odniesień do zagadnień własnościowych. Do schyłku XVIII w. w ujęciach przestrzeni dominuje antropocentryczny model konstruowania systemu odniesień – skupienie na obecności w przestrzeni elementów kultury i cywilizacji, odwzorowywanie środowiska naturalnego przez pryzmat aktywności mieszkańców okolicy Świerzawy. Od powstania ustandaryzowanych ujęć kartograficznych w ostatniej ćwierci XIX w. (tzw. Messtischblätter) prezentacja przestrzeni na kolejnych mapach ulegała niewielkim zmianom. Także po 1945 r. stanowiły one podstawę kolejnych wydań map. Zmiany dotyczyły głównie obiektów związanych z osadnictwem i aktywnością gospodarczą. Dzięki mapom XIX-XX w. możliwe jest min. prześledzenie sposobu, w jaki człowiek ingerował w środowisko naturalne, utrzymywał bądź przerywał ciągłość procesów demograficznych, kreował krajobraz lub dążył do jego utrzymania w zastanym stanie. Opowieści o przestrzeni nie tylko uzupełniają narrację o minionych dziejach ludzi, ale Czytelnikowi umożliwiają dziś, w swoim otoczeniu odnalezienie trwałych wyznaczników wspólnoty z ludźmi z przeszłości. Zapraszamy do poszukiwań!
Celem książki jest przedstawienie sposobu, w jaki na przestrzeni wieków postrzegano i przedstawiano okolicę Świerzawy oraz źródeł kartograficznych, które można wykorzystać dla analizy tego zagadnienia. W średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym (do XVIII w.) mimo oczywistych różnic między narracją dokumentów prawnych a obrazem map wyraźnie rysują się elementy wspólne. Przede wszystkim dominacja punktów osadniczych jako najistotniejszych punktów krajobrazu, ograniczone znaczenie dróg jako elementów ładu przestrzennego, w obrębie świata natury relatywnie duża rola kompleksów leśnych oraz gór jako charakterystycznych zjawisk otaczających człowieka. Ujęcia kartograficzne od komunikatów pisanych różnią natomiast dwie kwestie: zaznaczenie roli rzek współtworzących krajobraz oraz brak odniesień do sfery własności nieruchomości. Należy podkreślić generalne tendencje w widzeniu przestrzeni okolic Świerzawy między XIII ad XVIII w.: skupienie się na zjawiskach z zakresu kultury i cywilizacji, uprzywilejowanie problemów własnościowych i gospodarczych, postrzeganie świata natury przez pryzmat wydarzeń związanych z aktywnością mieszkańców okolic Świerzawy. Jeśli można w największym skrócie scharakteryzować ten sposób pojmowania przestrzeni, to byłby to antropocentryczny model konstruowania przestrzennych układów odniesienia.
Pierwsze znormalizowane ujęcia kartograficzne okolic Świerzawy zostały opublikowane w 1 ćwierci XIX w. Kolejne publikacje miały ścisły związek z przemianami administracyjnymi dotykającymi okolicę. Dokładne ujęcia przestrzeni wykonane w ramach przygotowywania tak zwanych Messtischblätter dla całego Śląska (ostatnia ćwierć XIX w.) zdeterminowały sposób przedstawiania przestrzeni okolicy Świerzawy do 1945 r. W kolejnych wydaniach nanoszono jednak zmiany związane przede wszystkim z rozwojem osadnictwa i przeobrażeniami jego charakteru. Dzięki temu można śledzić rozwój przestrzenny wsi i ich oraz całej okolicy przekształcanie pod wpływem industrializacji okolicy. Prace publikowane po 1945 r. przedstawiają zmiany związane z kształtowaniem profilu gospodarczego okolicy – odbudową produkcji rolniczej, przemysłu wydobywczego, funkcją lokalnego węzła komunikacyjnego i centrum dystrybucji towarów i usług, jakim pozostała Świerzawa. Ingerencja w środowisko naturalne poprzez działalność gospodarczą człowieka nie zanikła po 1945 r. Ostatnie dwa stulecia, najlepiej udokumentowane źródłami kartograficznymi, naznaczyła dalsza, bezwzględna ekspansja człowieka przekształcająca głęboko środowisko naturalne.
*****
Tytuł: Gmina Świerzawa. Atlas materiałów i źródeł historycznych
Autor: Nowosielska-Sobel, Joanna ; Strauchold, Grzegorz ; Wiszewski, Przemysław
Recenzja wydawnicza: Radosław Skrycki
Temat i słowa kluczowe: historia lokalna ; Świerzawa (woj. dolnośląskie, powiat złotoryjski) ; kartografia ; przestrzeń ; mikrohistoria
Wydawca: Wydawnictwo eBooki.com.pl
Identyfikator: ISBN 978-83-942651-7-5
Miejsce wydania: Wrocław
Data wydania: 2015
Prawa: © Copyright by Authors and Uniwersytet Wrocławski
Projekt i wykonanie okładki: Marcin Fajfruk
Skład i opracowanie techniczne: Tomasz Kalota - eBooki.com.pl
Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/80111
*****